Phải thừa nhận một điều: thập niên 1990 không chỉ là ký ức cá nhân của nhiều game thủ mà còn là khoảng thời gian hệ quy chiếu cho chất lượng, thiết kế và ảnh hưởng lâu dài của những series game lớn. Bài viết này phân tích lý do các franchise sinh ra — hoặc đạt đỉnh — trong thập niên 90 vẫn tiếp tục tồn tại, phát triển hoặc ảnh hưởng mạnh mẽ lên ngành công nghiệp game hiện đại. Từ thiết kế level, nhạc nền biểu tượng, đến cơ chế gameplay định hình thể loại, chúng ta sẽ đi qua 9 series tiêu biểu, so sánh đỉnh cao của thập niên 90 với trạng thái hiện tại, đồng thời chỉ ra những điểm học được cho game thủ và nhà phát triển ngày nay. Từ khóa chính của bài: series game thập niên 1990 vẫn hoạt động.
Phương pháp tiếp cận
Phân tích từng franchise theo ba tiêu chí: (1) đỉnh cao trong thập niên 90 (game tiêu biểu, năm phát hành), (2) yếu tố khiến game thời đó vẫn đáng nhớ (thiết kế, âm nhạc, cơ chế), (3) trạng thái hiện tại và điểm so sánh với bản gốc. Mục tiêu không phải tôn thờ hoài niệm mà là giải thích vì sao những thiết kế cũ vẫn có tính nguyên lý và hữu dụng cho meta game hiện đại.
9. Donkey Kong Country — Sidescroller kỳ nghệ thuật của Rare
Donkey Kong Country (DKC) đặt ra tiêu chuẩn đồ họa sprite pha chế thuật toán và level design tinh tế cho platformer 2D. Dù series đã mở rộng sang 3D và có các bản remake, giá trị cốt lõi của DKC ở thập niên 90 là sự kết hợp giữa:
- nghệ thuật pixel tỉ mỉ;
- nền nhạc gợi cảm xúc (ví dụ Aquatic Ambience);
- cảm giác điều khiển chính xác nhưng vẫn giàu tính khám phá.
Phiên bản tiêu biểu: Donkey Kong Country 2: Diddy Kong’s Quest (1995). Nếu bạn muốn học cách thiết kế màn chơi platformer cân bằng giữa tốc độ và khám phá, DKC là tài liệu tham khảo sống.
Ảnh bìa Donkey Kong Country 2 trên SNES thể hiện Diddy Kong trong khung cảnh cấp độ nền biển
8. Tekken — Hệ quy chiếu cho fighting game 3D
Tekken nổi bật với hệ thống combo, phản đòn và roster nhân vật nhiều nét cá tính. Tekken 3 (1997) là mốc quan trọng đưa franchise lên tầm biểu tượng nhờ:
- tempo trận đấu nhanh;
- thiết kế hitbox và phản hồi điều khiển mượt;
- sự đa dạng về kiểu đánh của từng nhân vật.
Ngày nay Tekken 8 kỹ thuật cao, đồ họa hiện đại nhưng bản chất kỹ năng, nhịp điệu và kiến thức matchup từ Tekken 2-3 vẫn là nền tảng của cộng đồng đấu chuyên nghiệp.
Poster Tekken 3 với nhân vật huyền thoại trên nền màu tối, ám chỉ bước nhảy vọt của series vào cuối thập niên 90
7. Yoshi — Thiết kế platformer sáng tạo và dễ tiếp cận
Super Mario World 2: Yoshi’s Island (1995) là ví dụ điển hình của platformer sáng tạo: phong cách đồ họa độc đáo, cơ chế carry/throw trứng và level design khuyến khích khám phá ngách. Các bản Yoshi hiện đại thiên về dễ thương, tiếp cận gia đình, nhưng bản gốc vẫn tỏ rõ chiều sâu thiết kế:
- sự cân bằng giữa độ thử thách và tính mềm mại;
- nghệ thuật kể chuyện bằng level, ít dùng lời.
Đối với nhà thiết kế, Yoshi’s Island dạy cách làm phong phú trải nghiệm trong giới hạn mechanic đơn giản.
Hình minh họa Yoshi kiểu vẽ tay gợi nhớ Super Mario World 2: Yoshi's Island với tông màu tươi sáng
6. Castlevania — Metroidvania có tính thẩm mỹ Gothic
Castlevania: Symphony of the Night (1997) là tiền đề định nghĩa thể loại metroidvania: cấu trúc bản đồ mở, lối tiến hóa nhân vật theo trang bị và kỹ năng, cùng bầu không khí Gothic đặc trưng. Yếu tố khiến SOTN sống mãi:
- level interconnected có trọng lượng khám phá;
- hệ thống “near-RPG” cho phép đa dạng lối chơi;
- âm nhạc và visual xây dựng cảm xúc.
Mặc dù thời gian gần đây franchise có ít sản phẩm lớn, các nguyên lý thiết kế của SOTN vẫn là giáo trình cho thể loại hành động-phiêu lưu ngày nay.
Bìa Castlevania: Symphony of the Night thể hiện không khí Gothic và nhân vật chính trong lâu đài
5. Street Fighter — Kinh điển của đấu đối kháng 2D
Super Street Fighter II Turbo (1994) không chỉ phổ biến hóa dạng thức đối kháng mà còn thiết lập meta: frame data, zoning, và kỹ thuật input chính xác. Điểm mạnh của SF trong thập niên 90:
- thiết kế nhân vật cân bằng, mỗi nhân vật mang lối chơi độc đáo;
- hệ thống special/command inputs trở thành tiêu chuẩn;
- văn hóa arcade và cộng đồng thi đấu.
Những nguyên tắc này sống tiếp trong eSports và các phiên bản mới, chứng tỏ tính bền vững của thiết kế cơ bản.
Ảnh đầu game Street Fighter II với phong cách pixel kinh điển, biểu tượng arcade của thập niên 90
4. Kirby — Thiết kế mechanic “hấp thụ” đầy sáng tạo
Kirby’s Adventure (1993) giới thiệu tính năng hấp thụ sức mạnh (copy ability) làm nên linh hồn series: cơ chế đơn giản nhưng mở ra hàng loạt biến thể gameplay. Giá trị lâu dài:
- mechanic cốt lõi dễ hiểu nhưng sâu;
- thử nghiệm thể loại (mini-golf, puzzle) vẫn ăn khớp với IP;
- thiết kế level phục vụ cả casual lẫn người tìm toàn bộ bí mật.
Kirby cho thấy rằng một ý tưởng gameplay tinh gọn có thể tạo nền tảng cho nhiều biến chủng sáng tạo.
Hình Kirby cổ điển màu hồng đang mỉm cười, ám chỉ sức hút đơn giản nhưng đa dạng của franchise
3. Sonic the Hedgehog — Tốc độ, momentum và level design tuyến tính
Sonic the Hedgehog 2 (1992) định nghĩa trải nghiệm platformer tốc độ: trọng tâm vào momentum, thiết kế đoạn đường mô-đun, và cảm giác “flow”. Thành công của Sonic thời kỳ này đến từ:
- cân bằng giữa tốc độ và kiểm soát;
- sự sáng tạo trong level layout và bí mật;
- tính cách nhân vật và thương hiệu mạnh.
Những yếu tố này vẫn là bài học cho game speed-run và thiết kế platformer hiện đại, mặc cho franchise có lúc chệch hướng.
Ảnh Sonic the Hedgehog 2 cho thấy Sonic chạy với tốc độ cao trên nền Genesis, biểu tượng tốc độ của 90s
2. Super Mario — Tiêu chuẩn cho platformer 2D và 3D
Super Mario World (1991) và Super Mario 64 (1996) là hai cực của thiết kế platformer: World ở chiều rộng level design 2D với bí mật đa lớp; 64 ở mặt 3D, đặt chuẩn mực camera, di chuyển và mục tiêu thu thập (stars). Mario trong thập niên 90 dạy rằng:
- mỗi đổi mới kỹ thuật cần đi kèm thiết kế level tương thích;
- trải nghiệm khám phá có thể được làm phong phú thông qua lối dẫn dắt tinh tế thay vì chỉ bằng kịch bản.
Ngày nay Mario tiếp tục là chuẩn mực, nhưng các nguyên lý của World và 64 vẫn là nền tảng bất biến.
Hình Super Mario World với Yoshi và bản đồ màn chơi đặc trưng, minh họa tính phong phú level của series 2D
1. The Legend of Zelda — Đỉnh cao thiết kế hành động-phiêu lưu
A Link to the Past (1991), Link’s Awakening và đặc biệt Ocarina of Time (1998) tạo ra một đường cong tiến hóa thiết kế game hiếm thấy: từ top-down đến 3D, từ dungeon chặt chẽ đến không gian khám phá có chiều sâu. Ocarina of Time khẳng định:
- thiết kế dungeon với mục tiêu, cơ chế và tiết tấu rõ ràng;
- hệ thống lock-on, camera và puzzles đặt nền tảng cho hành động-phiêu lưu 3D;
- khả năng kết hợp kể chuyện môi trường với gameplay.
Zelda thập niên 90 không chỉ là lịch sử mà còn là giáo trình về cách tạo trải nghiệm khám phá lâu dài, cân bằng giữa thử thách và phần thưởng.
Bìa The Legend of Zelda: Ocarina of Time với không khí phép thuật và lâu đài huyền thoại, tượng trưng cho ảnh hưởng sâu rộng của series
Kết luận — Di sản thiết kế và bài học cho ngày nay
Những series lớn của thập niên 1990 đều chia sẻ một điểm chung: họ thiết lập các nguyên lý thiết kế cốt lõi (mechanic đơn giản nhưng sâu, level design có mục đích, âm nhạc và thẩm mỹ gợi cảm xúc) mà các phiên bản hiện đại vẫn kế thừa hoặc lặp lại. Đối với game thủ: quay lại chơi bản gốc giúp hiểu nguồn gốc meta và kỹ thuật; đối với nhà phát triển: những game này là kho mẫu về cách cân bằng đổi mới kỹ thuật với thiết kế gameplay.
Bạn có đồng ý với thứ tự này không? Hãy chia sẻ game thập niên 90 bạn tâm đắc nhất ở phần bình luận và đừng quên theo dõi để cập nhật thêm phân tích chuyên sâu về các series game cổ điển và hiện đại!