Từ góc độ tâm lý học, khái niệm “sự tỉnh táo” (sanity) khá khó để định nghĩa. Ngay cả một người có đủ minh mẫn để nói “Tôi tỉnh táo” thực ra lại có thể hoàn toàn mất trí theo các tiêu chuẩn xã hội thông thường. Đó không phải là thứ bạn có thể định lượng, ít nhất là trong đời thực.
Tuy nhiên, thế giới trò chơi điện tử lại khác. Mọi thứ trong game đều được chi phối bởi các con số và chỉ số, đến mức ngay cả trạng thái tinh thần của nhân vật cũng có thể trở thành một cơ chế trò chơi có thể định lượng được. Các tựa game có hệ thống tâm trí thường tiếp cận chúng theo những cách hơi khác nhau, nhưng tất cả đều có một chủ đề chung là giữ cho bản thân bạn vững vàng trong một tình huống cực kỳ căng thẳng, đôi khi là siêu nhiên.
Hãy cùng điểm qua mười ví dụ điển hình nhất về ý tưởng này.
10. Amnesia: The Dark Descent
Đừng Nhìn Trực Diện Vào Nó
Nhân vật nhìn vào một Gatherer trong game kinh dị Amnesia: The Dark Descent
Có lẽ một trong những tựa game nổi tiếng nhất có cơ chế tâm trí, đặc biệt là các trò chơi kinh dị tâm lý, chính là phiên bản gốc Amnesia: The Dark Descent. Bị mắc kẹt trong một lâu đài gothic tăm tối đã đủ khó chịu, nhưng Amnesia còn quyết định thêm vào những nỗi kinh hoàng hình người và mứt ăn thịt người.
Trong Amnesia, việc đứng trong bóng tối hoàn toàn và nhìn chằm chằm vào kẻ thù sẽ làm giảm dần sự tỉnh táo của bạn, trong khi đứng ở những khu vực đủ ánh sáng, giải đố và nói chung là tiến triển trong game sẽ phục hồi nó. Đây là lý do tại sao việc giữ một vài hộp diêm bên mình là cực kỳ quan trọng, vì việc thắp đuốc và đèn lồng sẽ cung cấp cho bạn những nơi trú ẩn an toàn hiếm hoi khỏi sự điên rồ.
Nếu sự tỉnh táo của bạn xuống quá thấp, bạn sẽ bắt đầu gặp ảo giác. Tầm nhìn của bạn sẽ bị bóp méo và biến dạng, những đồ vật vô hại sẽ trở nên méo mó đáng lo ngại, và những kẻ thù giả có thể xuất hiện rồi biến mất. Nếu sự tỉnh táo của bạn chạm đáy, bạn sẽ bị tê liệt trên sàn trong vài khoảnh khắc và tất cả kẻ thù gần đó sẽ ngay lập tức được báo động về vị trí của bạn.
9. 60 Seconds!
Thời Gian Mài Mòn Tất Cả
Nhân vật Ted với chỉ số tâm trí thấp trong game sinh tồn 60 Seconds! Reatomized
Rất nhiều tựa game có bối cảnh hậu tận thế, nhưng hầu hết chúng đều tập trung vào chiến đấu, sinh tồn và xây dựng cơ sở hạ tầng. Rất ít game cố gắng giải quyết những cảm giác tuyệt vọng rất thật, rất nguy hiểm mà việc cố gắng sống sót trong tình huống như vậy sẽ mang lại. Một trong số ít đó là 60 Seconds!.
Trong trò chơi này, bạn phải quản lý một gia đình bốn người khi họ cố gắng sống sót sau một cuộc tận thế hạt nhân trong một hầm trú ẩn. Ngoài việc giữ cho mọi người được ăn uống đầy đủ và khỏe mạnh, bạn cần lưu tâm đến sự tỉnh táo của mỗi thành viên trong gia đình. Sự căng thẳng chung của việc bị cô lập, cùng với những hoàn cảnh đáng ngờ về mặt đạo đức như cướp bóc hàng xóm, đều gây ra những tổn thất.
Khi các thành viên trong gia đình mất đi sự tỉnh táo, họ có thể bắt đầu phá hủy các vật tư quan trọng trong hầm trú ẩn và làm những thành viên khác sợ hãi. Trong trường hợp xấu nhất, họ có thể đi lang thang ra khỏi hầm trú ẩn và không bao giờ được nhìn thấy nữa.
8. Darkest Dungeon
Suy Sụp Dưới Áp Lực
Nữ chiến binh Helion bị ảnh hưởng bởi trạng thái Vô Vọng trong Darkest Dungeon
Bạn có biết cảm giác khi chỉ còn năm phút nữa là hết ca làm việc, bạn đã sẵn sàng về nhà, thì đột nhiên có ai đó đặt một chồng giấy tờ lên bàn bạn không? Hãy nhân mức độ tuyệt vọng đó lên khoảng một trăm lần, và bạn sẽ có ý tưởng về việc khám phá hầm ngục giống như thế nào đối với đội của bạn trong Darkest Dungeon.
Bất cứ khi nào đội của bạn di chuyển qua một hầm ngục, các sự kiện ngẫu nhiên, cạm bẫy và các trận chiến với những nỗi kinh hoàng Lovecraftian sẽ khiến mức độ căng thẳng của các nhân vật tăng lên, được biểu thị bằng một thanh màu sẫm dưới thanh máu của họ.
Nếu một thanh căng thẳng đầy hoàn toàn, khí phách của nhân vật đó sẽ được thử thách. Nếu họ thất bại, họ sẽ bị một afflictions (phiền não) điên cuồng tấn công, trở nên ích kỷ, hèn nhát, hoặc hoàn toàn không thể hiểu nổi, cản trở đội của bạn và làm họ căng thẳng hơn nữa.
Tuy nhiên, trong một số trường hợp hiếm hoi, những người có khí phách được thử thách sẽ thực sự đạt được trạng thái đức hạnh (virtue), vượt qua nỗi sợ hãi và căng thẳng của họ và biến thành những anh hùng chính trực, dũng cảm. Đáng buồn thay, trạng thái này chỉ là tạm thời, trong khi các afflictions đòi hỏi sự can thiệp trực tiếp để phục hồi căng thẳng về mức trung tính.
7. Eternal Darkness: Sanity’s Requiem
Sự Điên Loạn Vượt Ra Ngoài Bức Tường Thứ Tư
Nhân vật Max trong một căn phòng giam do hiệu ứng tâm trí trong Eternal Darkness: Sanity’s Requiem
Hầu hết các tựa game có cơ chế tâm trí đều muốn giữ mọi thứ tinh tế hơn một chút, giới hạn các hiệu ứng ở những ảo giác đơn giản hoặc các hình phạt chỉ số cố định. Tuy nhiên, Eternal Darkness không phải là hầu hết các tựa game. Không, đây là một tựa game đánh mạnh vào bạn bằng sự điên loạn và thích thú với điều đó.
Trong Eternal Darkness, Sanity (Tâm trí) là một trong ba lực lượng nguyên thủy, được cai trị bởi Cổ Thần Xel’lotath, cùng với Power (Sức mạnh) và Magic (Phép thuật). Kẻ thù từ mọi phe phái có thể thụ động rút cạn Sanity của nhân vật bạn chỉ bằng cách nhìn vào họ, được biểu thị bằng thanh màu xanh lá cây đang cạn dần. Khi Sanity của bạn giảm, các Hiệu ứng Sanity đặc trưng của trò chơi bắt đầu xuất hiện.
Chúng ta bắt đầu nhỏ với các góc máy quay bị lệch và những tiếng động lạ, trước khi tăng dần thành các căn phòng đầy vật phẩm giả, đầu nhân vật của bạn bật ra, và thậm chí là một thanh trượt âm lượng giả khiến có vẻ như ai đó đã ngồi lên điều khiển từ xa. Thực ra việc hơi mất trí một chút cũng khá thú vị, mặc dù nếu bạn mất hoàn toàn sự tỉnh táo, bạn sẽ bắt đầu mất máu tiếp theo.
6. Don’t Starve
Sự Cô Lập Chẳng Tốt Đẹp Gì
Nhân vật chạm mức tâm trí bằng không trong game sinh tồn Don't Starve
Bạn đã bao giờ đi cắm trại một mình chưa? Một số người nói rằng nó thực sự vui vẻ và thư giãn, nhưng những người khác lại thấy sự cô lập có phần đáng lo ngại. Thường thì sẽ ổn nếu có một nhà nghỉ hay gì đó gần đó, nhưng chắc chắn không có nhà nghỉ nào để trú ẩn khi bạn đang chơi Don’t Starve.
Tâm trí (Sanity) phải được quản lý cùng với Sức khỏe (Health) và Độ đói (Hunger) của nhân vật trong Don’t Starve. Nói chung, nó không quá phức tạp; ăn thức ăn ngon, ngủ đủ giấc, và tránh xa những khu vực tối tăm, rõ ràng là thù địch, và Tâm trí của bạn sẽ không bị ảnh hưởng xấu. Tất nhiên, bạn không thể lấy nguyên liệu để nấu ăn hoặc chế tạo mà không phiêu lưu vào lãnh thổ nguy hiểm, vì vậy bạn sẽ phải đối mặt với một số căng thẳng.
Khi Tâm trí của bạn giảm xuống, những sinh vật bí ẩn, bóng tối sẽ bắt đầu xuất hiện trong tầm nhìn ngoại vi của bạn. Lúc đầu, đây chỉ là ảo giác, nhưng nếu Tâm trí của bạn vượt qua một ngưỡng giới hạn, chúng sẽ hiện hình và tấn công bạn. Điều này đi kèm với hình ảnh và âm nhạc bị méo mó, chỉ để nhấn mạnh rằng bạn đã mất trí.
5. Lobotomy Corporation | Monster Management Simulation
Sự Nghiền Nát Tâm Hồn Kiểu Công Sở
Nhân viên chiến đấu với quái vật trong khi một người khác chạy trốn trong Lobotomy Corporation
Bất cứ ai từng làm việc văn phòng chín đến năm đều biết cuộc sống công sở có thể bào mòn sức mạnh tinh thần của bạn đến mức nào. Đã đủ tệ khi phải làm những công việc vặt và bị buộc phải mặc vest, nhưng sẽ thế nào nếu bạn phải làm tất cả những điều đó trong khi còn phải bảo vệ tâm trí mình khỏi những nỗi kinh hoàng không thể tả? Chà, đó sẽ là một ngày khá bình thường tại Lobotomy Corporation.
Thay vì sự tỉnh táo của chính bạn, bạn cần phải để mắt đến các chỉ số tâm trí của nhiều nhân viên của mình, cả khi họ thực hiện khối lượng công việc hàng ngày và khi họ chạm trán với các dị thể (abnormalities) bị bắt giữ. Chịu sát thương tâm linh từ các dị thể thù địch sẽ ảnh hưởng đến sự tỉnh táo của nhân viên, với ngưỡng giới hạn của họ phụ thuộc vào chỉ số cá nhân.
Khi một nhân viên hoàn toàn mất trí, những gì xảy ra tiếp theo được xác định bởi các chỉ số khác của họ. Một số nhân viên đi lang thang vô định, một số phá hoại thiết bị và thả các dị thể, và một số săn lùng và giết các nhân viên khác hoặc tự sát.
4. Phasmophobia
Bóng Ma Gặm Nhấm Tâm Trí Bạn
Sử dụng Hộp Spirit Box để giao tiếp với ma trong Phasmophobia
Có một mô-típ cũ rằng các linh hồn ác độc săn mồi những tâm trí không khỏe mạnh, hoặc để cướp đi sinh khí của mọi người hoặc chỉ để cho vui. Do đó, có lý khi cho rằng một người chuyên săn ma sẽ cần phải sở hữu một sức mạnh tinh thần vững chắc. Giữ vững lý trí là cách duy nhất để kiểm soát các linh hồn trong Phasmophobia.
Mỗi người chơi trong một vòng Phasmophobia đều có một mức độ tỉnh táo (sanity) riêng, sau đó được tính trung bình thành một chỉ số tỉnh táo của cả đội. Sự tỉnh táo bị hao mòn một cách thụ động thông qua các tương tác với con ma hiện tại và việc sử dụng các vật phẩm siêu nhiên, và chỉ có thể được phục hồi bằng các vật phẩm rất cụ thể như Thuốc An Thần (Sanity Pills).
Khi sự tỉnh táo của cả đội xuống thấp, các con ma trở nên thù địch hơn một cách rõ ràng, kích hoạt các cuộc săn lùng và thể hiện những khả năng mạnh mẽ, nguy hiểm hơn. Một số con ma chỉ quan tâm đến mức độ tỉnh táo của từng cá nhân, nhắm vào những người chơi có mức độ tỉnh táo thấp trong khi bỏ qua những người chơi tỉnh táo hơn.
3. Shadow Hearts
Các Trận Đấu Ngẫu Nhiên Thật Căng Thẳng
Nhân vật Yuri nổi điên trong một trận chiến của Shadow Hearts
Các trận đấu ngẫu nhiên là một cảnh tượng phổ biến trong nhiều JRPG, và không có gì mà bất kỳ ai cảm thấy cần phải bình luận đặc biệt trong vũ trụ game. Tuy nhiên, trên thực tế, việc liên tục bị bao vây bởi những nỗi kinh hoàng từ thế giới khác ở mọi ngóc ngách sẽ khá khó chịu.
Trong phiên bản gốc Shadow Hearts và các phần tiếp theo của nó, tất cả các nhân vật đều có một chỉ số Điểm Tỉnh Táo (Sanity Point – SP) ngoài HP và MP thông thường. Khi các nhân vật bị kẻ thù tấn công, SP của họ sẽ giảm dần. Nếu nó chạm mức không, họ sẽ nổi điên, hoặc lãng phí lượt đi hoặc tấn công đồng đội. Bạn cần các vật phẩm phục hồi để giữ cho SP của họ luôn đầy.
Điều thú vị là, các nhân vật như Yuri, người có kinh nghiệm đối đầu với những điều không thể biết, có chỉ số SP cơ bản cao hơn và có thể chịu đựng được nhiều tổn thất về sự tỉnh táo hơn một chút. Ngược lại, các nhân vật chưa từng trực tiếp chiến đấu với các sinh vật từ thế giới khác nhiều như Alice lại có chỉ số SP cơ bản thấp hơn và dễ bị mất trí hơn.
2. World Of Horror
Có Nhiều Thứ Để Mất Hơn Cả Máu
Chiến đấu với Hole-Ridden Thing trong game kinh dị World of Horror
Trong World of Horror, cách dễ nhất để các Cựu Thần (Old Gods) loại bỏ bạn là cắm một thứ gì đó nhọn vào lưng bạn, nhưng điều đó không có nghĩa đó là cách duy nhất. Khi đối đầu với những nỗi kinh hoàng không thể biết, tâm trí cũng dễ bị tổn thương như cơ thể.
Ngoài chỉ số Sức Bền (Stamina), chi phối khả năng chịu đựng đau đớn và thương tích của bạn, bạn còn phải theo dõi chỉ số Lý Trí (Reason). Những sự kiện đáng sợ, gây giật mình và rõ ràng là siêu nhiên sẽ gây sát thương cho Lý Trí của bạn, làm suy yếu khả năng hiểu và xử lý những hình ảnh mà tâm trí người thường không bao giờ được phép thấy.
Trong một số cuộc chạm trán chiến đấu nhất định, những kẻ thù kỳ dị hơn sẽ trực tiếp tấn công Lý Trí của bạn thay vì Sức Bền, hoặc thậm chí nhắm vào cả hai cùng một lúc.
Nếu Lý Trí của bạn cạn kiệt hoàn toàn, bạn sẽ bị biến thành một kẻ nói lảm nhảm và bị đưa vào bệnh viện tâm thần, dẫn đến kết thúc trò chơi. Khi bạn bị giam cầm trong một căn phòng có đệm lót, các Cựu Thần sẽ tự do theo đuổi những âm mưu hủy diệt thế giới của chúng mà không bị cản trở.
1. Dredge
Cái Gì Kia Trên Mặt Nước?
Đàn chim tấn công tàu trong game phiêu lưu Dredge
Câu cá trên một chiếc bè nhỏ trong ao là một cách thư giãn để trải qua một buổi chiều. Tuy nhiên, việc câu cá chuyên nghiệp giữa đại dương thì không hề thư giãn. Nó rất khó khăn và rất căng thẳng, đặc biệt nếu bạn cố gắng làm điều đó khi trời tối đen như mực. Điều đó đã đủ tệ rồi, nhưng khi biển cả đầy rẫy những nỗi kinh hoàng như trong Dredge, toàn bộ tình hình còn trở nên tồi tệ hơn.
Trong Dredge, việc lái thuyền vào ban đêm và bị tấn công bởi những nỗi kinh hoàng của biển cả sẽ làm tăng thanh Hoảng Loạn (Panic) của bạn, được biểu thị bằng một con mắt co giật ở phía trên màn hình. Sự hoảng loạn có thể được xoa dịu bằng cách ngủ một giấc ngon lành và chỉ di chuyển vào ban ngày, nhưng thật không may, trò chơi thường xuyên yêu cầu bạn hoạt động vào ban đêm.
Khi mức độ Hoảng Loạn của bạn quá cao, các sự kiện kỳ lạ bắt đầu xảy ra. Đá tự dưng nhô lên khỏi mặt nước để làm hỏng tàu của bạn, chim chóc lao xuống và cướp cá của bạn, và những con quái vật như Night Anglers (Cá Cần Câu Đêm) xuất hiện với số lượng lớn hơn.
Cơ chế “tâm trí” hay “sự tỉnh táo” trong game không chỉ là một chỉ số đơn thuần mà còn là một công cụ mạnh mẽ để các nhà phát triển gia tăng sự căng thẳng, tạo ra những trải nghiệm độc đáo và khiến người chơi phải đối mặt với những hậu quả khó lường khi nhân vật của họ suy sụp. Những tựa game kể trên đã minh chứng xuất sắc cho điều này. Bạn đã thử qua những tựa game nào trong danh sách này? Hãy chia sẻ cảm nghĩ của bạn bên dưới nhé!
